دعاوی رفع تصرف عدوانی

دعوای رفع تصرف عدوانی چیست

این دعاوی وقتی طرح می‌شوند که بر «تصرف متصرف» خلل یا مشکلی پیش بیاید.

یعنی با وجود تصرف و در اختیار داشتن و استفاده عملی از مالی توسط متصرف، ثالثی جلوی این تصرفات را جزا یا کلا گرفته یا مزاحمت و ممانعتی برای استفاده ایجاد نماید.

آن هم بدون اینکه اذن یا اجازه‌ای از سوی متصرف داشته باشد.

دعاوی تصرف سه قسم دارند که عبارت‌اند از:

-دعوای رفع تصرف عدوانی

-دعوای رفع مزاحمت از حق

-دعوای رفع ممانعت از حق

دعاوی تصرف که ارتباط مستقیم با نظم عمومی جامعه دارند بسیار مهم هستند.

به همین خاطر قانون‌گذار برای رفع این حالت و اعاده وضع به حال سابق، علاوه بر مقررات عمومی از جمله آیین دادرسی مدنی و قانون مجازات و...

قوانین خاصی مانند قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب ۱۳۵۲ را هم تصویب نموده که در ادامه آن را شرح می‌دهیم.

قانون‌گذار به‌خاطر مهم شمردن موضوع دعوای تصرف عدوانی دو راهکار حقوقی و کیفری برای رفع حالت تصرف عدوانی پیش‌بینی کرده است.

تصرف عدوانی در ملک مشاع

سوال:

اگر در پرونده‌ای خواهان رفع تصرف عدوانی فقط مالک مشاعی ملک باشد و حکم بر نفع وی صادر شود، اجرای حکم چگونه امکان‌پذیر است؟

پاسخ:

هرچند در دعوای تصرف عدوانی مسئله مالکیت مطرح نبوده و در رسیدگی دعوی صرفا احراز سبق تصرف خواهان و لحوق تصرف خوانده ضروری است،

اما با فرض مالکیت طرفین تفاوتی بین خلع‌ ید از ملک مشاع یا رفع تصرف عدوانی از ملک مشاع وجود ندارد .

لذا در این خصوص باید به یک شکل عمل شود و نحوه اجرای حکم رفع تصرف عدوانی در هر دو مورد به یک شیوه خواهد بود.

دعوای حقوقی تصرف عدوانی

در این نوع دعوی قانون‌گذار به متصرف قبلی ملک که ثالثی عدوانا از تصرف وی خارج شده، حق داده که بدون نیاز به اثبات مالکیت یا احراز ذی‌نفع یا قائم‌مقامی در ملک، صرفا با اثبات تصرفات قبلی خود با رعایت تشریفات، ملک را پس بگیرد.

یعنی قانون‌گذار با این تشریفات حمایت متصرف را تدارک دیده است.

ارکان دعوای تصرف عدوانی

دعوای تصرف عدوانی عبارت است از:

«ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید.»

براساس این تعریف در دعوای تصرف عدوانی باید شرایط ذیل اثبات گردد:

1)سبق تصرف خواهان. یعنی خواهان باید سابق بودن تصرفات خود را بر ملک ثابت نماید. ولی لازم نیست مالکیت یا سمت خود را نسبت به اموال مورد تصرف ثابت کند.

2)لحوق تصرف خوانده. موخر بودن تصرفات خوانده بر ملک نیز باید از سوی خواهان پرونده اثبات شود. به‌عبارت دیگر تصرفات خوانده باید بعد از تصرفات خواهان باشد.

3)عدوانی بودن تصرفات خوانده. تصرفات خوانده دعوا باید عدوانی باشد.

یعنی برخلاف حکم قانون یا اذن و اجازه خواهان یا قائم‌مقام یا وکیل وی باشد. در صورتی که با اذن و اجازه خواهان، خوانده متصرف ملک شود، اما بعد از رجوع از اذن توسط خواهان پرونده، خوانده از ملک رفع تصرف بنماید، طرح دعوای رفع تصرف عدوانی با اشکال مواجه خواهد بود.

4)موضوع تصرف مال غیرمنقول باشد. به‌صراحت ماده ۱۵۸ قانون آئین دادرسی مدنی موضوع این نوع دعاوی باید مال غیرمنقول باشد.

در تعریف مال غیرمنقول ماده ۱۲ قانون مدنی این‌طور مقرر کرده:

«مال غیرمَنقول آن است که از محلی به محل دیگر نتوان نقل نمود اعم از اینکه استقرار آن ذاتی باشد یا به‌واسطه عمل انسان به‌نحوی که نقل آن مستلزم خرابی یا نقص خود مال یا محل آن شود.»

بنابراین وقتی موضوع تصرف اموال منقول مثل ماشین یا هرچیز دیگری باشد که مطابق قانون به موجب مواد ۱۹ الی ۲۲ جزء اموال منقول محسوب می‌شوند، طراح دعوای تصرف عداونی براساس ماده ۱۵۸ قانون آئین دادرسی مدنی امکان نخواهد داشت.

دعوای تصرف عداونی در قانون خاص

در قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عداونی مصوب ۱۳۵۲ دعوای تصرف عدوانی دعوایی است که شخص مال غیرمنقول را در تصرف داشته باشد.

اما شخص ثالثی بدون اذن و اجازه و رضایت متصرف سابق ملک را از تصرف وی خارج نماید.

ارکان دعوای تصرف عدوانی اصلی بر اساس این قانون، بدین شرح است:

-مال غیرمنقول را سابقا متصرف بوده است بدون اینکه محتاج باشد مشروع بودن و مدت تصرف خود را به اثبات برساند.

-اکنون همان مال را خوانده متصرف است و از تاریخ تصرفات خوانده (مشتکی عنه) بیش از یک ماه نگذشته است.

دعاوی تصرف در اموال مشترک

خوشبختانه قانون‌گذار در خصوص اموال مشترک، دعاوی تصرف را بدین شکل پذیرفته است:

«در صورتی که دو یا چند نفر مال غیرمنقولی را به‌طور مشترک در تصرف داشته یا استفاده می‌کرده‌اند و بعضی از آن‌ها مانع تصرف یا استفاده و یا مزاحم استفاده بعضی دیگر شود، حسب مورد در حکم تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق محسوب و مشمول مقررات این فصل خواهد بود.»

حتی پا را فراتر گذاشته و این‌گونه دعاوی را نسبت به خدمات و لوازمی که به نوعی مورداستفاده در مجتمع‌‌های آپارتمانی (جزء مشاعات) است، بدین شرح تنفیذ نموده است:

«دعاوی مربوط به قطع انشعاب تلفن، گاز، برق و وسایل تهویه و نقاله (از قبیل بالابر و پله‌برقی و امثال آن‌ها) که مورداستفاده در اموال غیرمنقول است، مشمول مقررات این فصل است.

مگر اینکه اقدامات بالا از طرف مؤسسات مربوطه، چه دولتی یا خصوصی با مجوز قانونی یا مستند به قرارداد صورت گرفته باشد.»

مقایسه دعوای تصرف عدوانی با خلع ید

در دعوای خلع ید‌، خواهان باید:

اول) مالکیت خود را چه مشاعی یا طلق اثبات نمایند؛

دوم) غاصبانه بودن تصرفات خوانده را نیز اثبات نماید؛

سوم) تداوم و استمرار تصرف غاصبانه را نیز اثبات نماید.

در حالی که در دعوای تصرف عدوانی صرف سبق تصرف خواهان وافی به مقصود بوده و نیازی به اثبات مالکیت نیست.

هرچند غاصبانه بودن و استمرار تصرف‌ عدوانی و هچنین موضوع تصرف (مال غیرمنقول) در هر دو دعوا مشترک هستند.

آنچه باعث تفاوت و تفکیک این دو دعوا می‌شود، نحوه تصرف و تداوم آن‌ها در این دو دعواست.

مشخصات دعوای تخلیه :

-تصرفات خوانده ابتدا عدوانی نبوده ، بلکه تابع توافق قراردادی (استیجاری) است.

-با وجود مضی مدت توافقی و درخواست خواهان، خوانده تصرف خود را ادامه می‌دهد، هرچند اختلافی در مالکیت یا ذی‌سمت بودن خواهان نیست.

مشخصات دعوای تصرف عدوانی:

-تصرفات خوانده هیچ موقع با رضایت خواهان نبوده؛

-تابع قرارداد یا توافق نیست؛

-دلیل تصرف متصرف، ادعای ذی‌سمت یا مالکیت بر‌ موضوع دعواست.